How Mindfulness Can Help Create Calmer Classrooms
چگونه ذهن-آگاهی میتواند به ایجاد کلاس های درسی آرامتر کمک کند.
ذهن-آگاهی، به عنوان روشی برای توجه به لحظه حاضر بدون قضاوت و انتقاد نسبت به خود و تجربیاتمان و یا محیط پیرامون ما، به شکل فزاینده‌ای در محیطهای مختلف، از جمله محیطهای آموزشی، در حال بکار گرفته شدن است. این مقاله با پرداختن به تجربیات مدرسه ابتدایی کراکت در آریزونای ایالات متحده آمریکا، نقش تمرینات ذهن-آگاهی وقتی به طور سیستماتیک در فرهنگ مدرسه نهادینه شده باشند را نشان می دهد و تاثیر های مثبت آن بر رشد عاطفی و کاهش استرس را و نتایج مطلوب بر یادگیری را بررسی میکند. نوشتار در پیش رو برداشتی است از مقاله زیر:
اقتباس : منا مهدوی پور
امروز جمعه صبح، ساعت 7:50 در کلاس چهارم مدرسه ابتدایی کراکت در فینیکس، در ایالت آریزونا است. دانش‌آموزان با آرامش و تمرکز مشغول فعالیت هنری “Zentangles” میباشند. این یک فعالیت هنری بر اساس ذهن-آگاهی است. معلم کلاس دانش آموزان را تشویق میکند تا قبل از شروع یادگیری دروس زمانی را صرف آرام کردن خود کنند و از این آرامش لذت ببرند. سپس معلم از دانش آموزان میخواهد که برای شروع یادگیری درس علوم ، همه چشمان خود را ببندند و از ۱۰ تا ۱ به همراه او شمارش معکوس کنند.
همه دانش آموزان با هم کتاب های درسی خود را باز می کنند، به نوبت با صدای بلند می خوانند در حالی که بقیه دانش آموزان گوش میکنند و با انگشت خود در زیر هر کلمه،مطالب خوانده شده را دنبال می کنند. بعد از روخوانی با صدای بلند، کار گروهی دانش آموزان به صورت دو نفره و با توجه به مهارت و دانش فنی که تا به حال کسب کرده اند شروع میشود. معلم کلاس میداند که این درس چالش برانگیز است و برای همین مرتبا دانش آموزان را تشویق می کند اما ناگهان یک آشفتگی و هیجان دسته جمعی در کلاس به وجود می آید.
سه تا از دانش‌آموزان مشت‌های خود را با هیجان در هوا بلند میکنند و این نشان میدهد که نیاز به “لحظاتی برای ذهن-آگاهی” دارند . معلم یکی از دانش آموزان را صدا می کند و می پرسد: “آیا این نیاز شخصی شما است و یا مربوط به کل کلاس؟” دانش آموز پاسخ می دهد: “این درخواست برای کل کلاس است.” معلم سرش را به علامت تایید تکان می دهد و ادامه کار گروهی دانش آموزان را برای چند لحظه متوقف می کند. معلم از همه دانش آموزان میخواهد که قبل از بازگشت به کار گروهیشان، چندین نفس عمیق بکشند و دوباره تمرکز و آرامش خود را بدست آورند.
دانش‌آموزان این مدرسه که جزو مدارس برتر منطقه می باشد، با وجود چالش‌های سیستماتیک متعدد و عوامل استرس‌زایی که در جامعه شان وجود دارد، در آزمون های سراسری عملکردی فوق العاده دارند و رتبه های بالایی کسب می کنند. دانش‌آموزان در این مدرسه از روشهای ذهن-آگاهی، که اخیرا به عنوان طرحی در آن منطقه تحصیلی اجرا میشود، برخوردار شده اند.
همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای معلمان، متمرکز نگه داشتن دانش آموزان بر یادگیری در کلاس درس است که لازمه آن کمک به آنها برای هیجانات و مدیریت چالش هایی است که بر کارآمدی کلاس درس تأثیر می‌گذارند. این امر به ویژه پس از قرنطینه سالهای اخیر (بعد از همه گیری کوید) بسیار تشدید شده است چرا که بسیاری از کودکان فرصت های بسیار تاثیرگذار و پر اهمیتی که حضور در مدرسه و یا محیط کلاس درس میتواند داشته باشد را از دست داده اند (بخصوص در مقطع پیش دبستانی یا آمادگی).
البته مشکلاتی که منجر به عدم تمرکز دانش آموزان میشوند پیش از همه گیری کوید نیز و جود داشتند. یک نظرسنجی که قبل از دوران همه گیری انجام شده بود نشان میداد که تقریباً نیمی از کودکان در ایالات متحده حداقل یک آسیب جدی به سلامت روان را در دوران کودکی تجربه کرده‌اند و حدود یک سوم از جوانان ۱۲ تا ۱۷ ساله دو یا چند آسیب جدی را تجربه کرده بودند که البته این مشکلات در سال های اخیر بدتر شده است.
همچنان که جوانان بیشتری مسائل مربوط به سلامت روان را تجربه می کنند، لازم است مدارس به عنوان یک مرکز مهم، برای آموزش مهارت های مقابله و کنترل هیجانات برنامه داشته باشند. کنترل هیجان ببه عنوان یکی از شاخصه های مهم سلامت روان، شامل توانایی درک، نظارت و مدیریت حالات هیجانی میباشد. به عنوان مثال، توانایی آرام کردن خود در هنگام آشفتگی، یا کنترل سایر احساسات دشوار مانند اندوه یا خشم.
در حالی که راهکارهای نتیجه بخش زیادی برای رسیدن به تنظیم هیجانات وجود دارد، ذهن-آگاهی یکی از رویکردهای مؤثری است که میتواند در روال کلاس های درس برای توانمندسازی دانش‌آموزان گنجانده شود. ذهن-آگاهی تأثیر قدرتمندی بر تنظیم و بهبود سیستم عصبی دانش‌آموزان دارد و در نتیجه به بهبود ارتباط اجتماعی و یادگیری دانش آموزان در مدرسه کمک میکند.
سیستم عصبی و ذهن-آگاهی
سیستم عصبی انسان برای بقا طوری طراحی شده است که نیازمند احساس امنیت فیزیکی در محیطی که در آن قرار داریم و ارتباط اجتماعی است. برقراری ارتباط اجتماعی سالم هم نیازمند احساس امنیت فیزیکی و امنیت عاطفی در رابطه با افراد پیرامون ماست . سیستم عصبی ما دائماً درگیر فرآیندی به نام ادراک عصبی است، که ساز و کاری درونی است برای تشخیص امنیت که به ما درباره تهدیدات در داخل و خارج از بدن خود و در تعامل با دیگران هشدار میدهد.
داشتن ارتباط سالم با دیگران به ما کمک می کند احساس آرامش کنیم، توانایی بیشتری برای تحمل و مدیریت استرس داشته باشیم و برای فعالیت هایی مانند یادگیری آمادگی بیشتری داشته باشیم. هنگامی که از طریق ارتباط با دیگران احساس امنیت و آرامش می کنیم، سیستم عصبی ما به واسطه فرآیندی به نام به احساس آرامش میرسد. به همین دلیل انجام مکرر تمرین برای رسیدن به آرامش از طریق نظم دهی-مشترک با بزرگسالان، میتواند به کودکان کمک کند تا اعتماد مداوم و پیوسته ای را به خود و دنیای اطرافشان پیدا کنند. البته لازم به ذکر است که برای ثمر بخشی نظم دهی-مشترک با کودکان، بزرگسالان باید خود به مرحله ای از ثبات ذهنی و روانی و امنیت رسیده باشند.
تمرین ذهن-آگاهی به واسطه تاثیراتی که بر سیستم عصبی دارد، راهکاری موثر برای رسیدن به این احساس امنیت در بزرگسالان و کودکان است که به آنها در تنظیمات-هیجانی نیز کمک میکند. تحقیقات نشان می دهد که تمرین منظم ذهن-آگاهی فقط به اندازه ۱۲ دقیقه در روز و به مدت هشت هفته، برای پیشرفت عملکرد متعادل و یکپارچه مغز کافی است.
دن سیگل، روانپزشک اعصاب، اصطلاح را برای توصیف عملکرد بهینه بخش های تشکیل دهنده سیستم عصبی ابداع کرد. از نظر او مغز، به عنوان یک سیستم، زمانی به یکپارچگی میرسد که هر یک از بخشهای تشکیل دهنده آن هر چه بیشتر به یکدیگر متصل و با هماهنگی بیشتری با یکدیگر تعامل کنند. سیگل میگوید این یکپارچگی در مغز منجر به تغییرات مثبت قابل ملاحظه ای در احساسات، ارتباطات و رفتار فرد میشود که بازتاب بیرونی پیدا میکند، مانند ثبات روحی و روانی بهتر و تاب آوری بیشتر در مواجهه با چالش ها. (سیگل همچنین بیان میکند از آنجایی که فعالیت مغز سایر بخش های بدن را تحت تاثیر قرار میدهد، تقویت یکپارچگی در مغز، مزایایی برای سایر اعضای بدن به همراه خواهد داشت، از جمله عملکرد بهتر قلب و عروق و تقویت سیستم ایمنی بدن.)
سیگل معتقد به لحاظ اجتماعی، وقتی معلمان (و والدین) به یکپارچگی مغزی در خود میرسند، بهتر می توانند احساسات خود و دانش آموز را، بدون سر در گم شدن در چالش های دانش آموز هماهنگ کنند (نظم دهی-مشترک) و اقدامات مراقبتی خود را برای حل مشکلات و رنج های دانش آموزان عملی کنند. این جداسازی تجربه خود و دانش آموز، در حالی که عمیقاً درگیر مراقبت از آنها هستیم، نیازمند یکپارچگی فردی است.
سیگل نتیجه عملی یکپارچگی را حرکت برای کاهش رنج های دیگران میداند، چنان که میگوید، “مهربانی و دلسوزی نتایج عملی و قابل مشاهده یکپارچگی اند.”
یک مطالعه موردی درباره ذهن-آگاهی در مدرسه
دبستان کراکت در ناحیه آموزشی بالز، پنجمین ناحیه از نظر شرایط بد اقتصادی در ایالات متحده است که با مشکلاتی مانند ناامنی اقتصادی و قرار گرفتن کودکان در معرض آسیب هایی از جمله خشونت خانگی و اجتماعی دست به گریبان است. بسیاری از کودکان از مشکلات عاطفی، رفتاری، ارتباطی و تحصیلی رنج میبرند. نیازهای حمایتی این منطقه بسیار زیاد است. در این ناحیه بسیاری از خانواده ها پناهندگان خارجی هستند که بهمراه بعضی خانواده های بومی در یک پناهگاه که با هفده زبان دنیا در آنجا صحبت میشود زندگی میکنند.
این چالش‌ها باعث شده تا مدیر مدرسه ابتدایی کراکت، شان هانافین، ذهن-آگاهی را به منظور تقویت خود نظم دهی برای کودکانی که با مشکلات روبرو هستند، به عنوان یک راهکار جایگزین تنبیه، وارد گفتمان مدرسه کند. بعد از تجربه موفق دبستان کراکت با این رویکرد، ناحیه آموزشی بالز برنامه ذهن-آگاهی را وارد روال آموزشی خود کرده است.
مدرسه ابتدایی کراکت با همکاری و حمایت Mindfulness First (یک سازمان غیرانتفاعی در آریزونا) به مدت سه سال به جا انداختن ذهن-آگاهی در فرهنگ مدرسه پرداخت و نتایج چشمگیری بدست آورد. از جمله نتایج این برنامه، کاهش تعداد تعلیق‌های سالانه از میانگین ۴۵ نفر به ۳ نفر و همچنین ارتقای رتبه مدرسه در ارزیابی‌های سراسری مدارس (از نمره C به نمره A+) بوده که توسط بنیاد آموزش آریزونا اعلام میشود.
نویسندگان مقاله ای که مرجع مقاله ماست، برنامه آموزش ذهن-آگاهی در ناحیه بالز را مورد مطالعه قرار داده و نتیجه گیری کرده اند که دانش آموزان این ناحیه به طور واضحی نسبت به یکدیگر دلسوزی دارند. خواه این دلسوزی در قالب کمک یک دانش آموز به دانش آموز دیگر برای یافتن کتاب درسی باشد یا پاسخ مساعد به درخواست یک دانش آموز از همکلاسی ها برای انجام تمرینات ذهن-آگاهی گروهی. این یکپارچگی هم بین معلمان و هم در دانش آموزان قابل مشاهده بوده است. به مرور زمان، استفاده از تمرین‌های ذهن-آگاهی، که بصورت مکرر در طول روز در مدرسه کراکت انجام میشود، به دانش‌آموزان این مدرسه کمک کرده است تا بتوانند هیجان های فردی و جمعی خود را بهتر کنترل کنند. البته همانطور که در مطالعه دانشگاه هاروارد نیز می بینیم، این کاهش استرس موجب افزایش تمرکز و بهبود یادگیری دانش آموزان شده است.
مصاحبه هایی که با معلمان و کارکنان دبستان کراکت انجام شد نشان میدهد که چگونه ترویج فرهنگ ذهن-آگاهی، مدرسه را به محیطی لذت‌بخش، راحت و متمرکز بر یادگیری تبدیل کرده است، جایی که دانش‌آموزان احساس اعتماد به نفس، توانمندی و آرامش بیشتری دارند و این احساسات مثبت در رفتارهای آنها تاثیر خود را نشان می‌دهند.
دبستان کراکت ابتدا به معلمان آموزش داد تا از طریق ذهن-آگاهی، به خود-نظم دهی بهتری برسند، سپس آموزش ها و منابع لازم برای بکارگیری ذهن-آگاهی در کلاس درس را در اختیار آنها قرار داد. هنگامی که معلمان شروع به استفاده از ذهن-آگاهی در کلاس های درس کردند، تغییر در دانش آموزان بلافاصله قابل مشاهد بود. همانطور که یکی از معلمان میگفت: “همه چیز به مربوط معلم هست. وقتی ما ناراحت میشیم، دانش آموز ناراحت میشه و این ناراحتی به بقیه کلاس هم میرسه. اما اگر ما آروم باشیم، بچه ها هم آروم خواهند بود.”
معلمان یاد گرفتند با هوشیاری بیشتری مراقب احساسات و رفتارهای خود باشند و حالات احساسی خود و نحوه انتقال آنها از طریق پیامهای کلامی و غیرکلامی را تشخیص دهند، آنها می گفتند:
«وقتی در کلاس احساس ناکامی یا عصبی شدنم شروع میشه، به خودم از بیرون ماجرا نگاه میکنم و میگم: “من دارم ناراحت و عصبی میشم و صدایم را بلند میکنم.” بنابراین جلوی خودم را می گیرم و ۳۰ ثانیه به خودم فرصت میدهم، در اتاق قدم می زنم، برمی گردم و سپس با لحنی آرام با دانش آموز صحبت می کنم. این روش باعث شده تا معلم بهتری باشم.»
معلمانی که خود-نظم دهی بهتری دارند آسان تر با هریک از دانش آموزانشان و کل کلاس به نظم دهی-مشترک میرسند. همانطور که یکی از معلمان درباره این موضوع توضیح میدهد:
«وقتی اضطراب و تنشی رخ می‌ده، من میگم: “خب، فکر میکنم همه ما به کمی فرصت برای ذهن-آگاهی نیاز داریم. بچه ها، کاری رو که دارید انجام می دهید متوقف کنید. پاها روی زمین، دست‌ها روی زانوهایتان، همه باهم کمی نفس عمیق بکشیم.” چند نفس عمیق می کشیم و دوباره متمرکز میشیم روی کاری که قبل از این مشغول به آن بودیم. این کار به ما کمک میکنه که … خوب، همگی با هم بتونیم کنار بیاییم.»
معلمان روز خود را در مدرسه با جملات تاکیدی مثبت و تنفس عمیق آغاز میکنند و میگویند “این کار به بچه‌ها کمک میکند تا تمرکز حواس پیدا کنند و برای یادگیری بیشتر آماده شوند.” تحقیقات نشان میدهد که این تکنیک‌های ساده ولی قدرتمند به دانش آموزان و معلمان احساس تسلط بر اوضاع را میدهد، بخصوص در شرایط پرتنش.
آنچه باید به خاطر سپرد: محقق کردن ذهن آګاهی در مدارس
هیچ راه و روش یکسانی برای پیاده سازی ذهن-آگاهی در کلاس های درس وجود ندارد، بنابراین هر مدرسه می تواند راهکاری را که متناسب با شرایط و ویژگی هایش می باشد را دنبال کند. البته چند نکته کلی وجود دارد که باید در نظر گرفت.
ذهن-آگاهی زمانی در مدارس نتیجه بخش تر است که به شکلی ساختارمند توسط مدیریت مدرسه پشتیبانی شود و در سطوح مختلف مدرسه اعم از فعالیتهای عمومی، آموزشی و فرهنگی مدرسه گنجانده شود. در دبستان کراکت، مدیر مدرسه پیگیر آن بود تا ذهن-آگاهی در تمامی ارکان مدرسه جاری باشد و زمان زیادی را صرف کرد تا معلمان را با خود همراه کند و آن را بخشی از برنامه های هر روزه مدرسه کند. موارد زیر بخشی از فعالیتهای دبستان کراکت برای تحقق این امر است :
- ذهن-آگاهی هر روز در برنامه صبحگاهی مدرسه تمرین می شود. به عنوان مثال، یکی از دانش آموزان مسئولیت هدایت تمرین ذهن-آگاهی برای کل مدرسه را قبول میکند، و به مدت دو تا پنج دقیقه در هنگام برنامه صبحگاهی آن را انجام میدهد.
- پیاده‌روی ذهن آگاهانه که در محوطه مدرسه و در خلال درس انجام میشود. به عنوان مثال، دانش‌آموزان میتوانند هر زمانی که نیاز به آرام کردن و تجدید تمرکز خود دارند، از کلاس درس خارج شوند و کمی پیاده روی ذهن آگاهانه انجام دهند. معلمان هم می توانند به دانش آموزی که نیاز دارد، پیشنهاد دهند که این کار را انجام دهد و در مورد اینکه چگونه رفتاری “ایمن، محترمانه و مسئولانه” داشته باشند فکر کنند. این پیاده روی معمولا سه تا چهار دقیقه طول می کشد.
- تغذیه ذهن آگاهانه که در مدرسه و حتی در حین کلاس های درس انجام می شود. بعنوان مثال سه روز در هفته، یک میان وعده در کلاس درس در اختیار دانش آموزان قرار میگیرد که در حین تغذیه معلم یک تمرین ذهن آگاهانه را هدایت می کند. به عنوان مثال، در یک هفته، میان وعده کیوی بود که در حین خوردن آن دانش‌آموزان تشویق شدند تا در مورد طعم، بافت و ظاهر آن فکر کنند (که البته به پیشرفت زبان و واژگان آنها نیز کمک می‌شد). حتی زمان ناهار در غذاخوری مدرسه که عموما فضای آرامی دارد،اگر سر و صدا زیاد شود، هر دانش آموز یا هر فرد حاضر دیگر میتوانند دست خود را بلند کنند و از جمع بخواهند لحظاتی را به تمرین ذهن-آگاهی بپردازند تا سر و صدا کم شود.
- معلمان برای پیاده سازی تمرینات ذهن-آگاهی در کلاس های درس و ارایه شیوه های تدریس مبتنی بر ذهن-آگاهی، آموزش های لازمه را میبینند و مدرسه هم پشتیبانی های لازم را از آنها میکند. به عنوان مثال، هر معلم در مدرسه کراکت در زمینه ذهن-آگاهی، هم برای استفاده خود و هم استفاده دانش آموزانش آموزش دیده است. معلمان جدید مدرسه نیز در طول 8 تا 12 هفته آموزشهای لازم را میگیرند. این آموزشها به آنان این امکان را میدهد تا به درکی مشابه سایر معلمان ،در مورد اجرای فعالیتهای مرتبط با ذهن-آگاهی در مدرسه و در کلاس های درس برسند.
- جلسات کارکنان مدرسه شامل بحث در مورد خود-نظم دهی و نظم دهی-مشترک در کلاس درس نیز می باشد. به عنوان مثال، مدیر مدرسه در تمامی جلسات درباره فرهنگ ذهن-آگاهی صحبت میکند. حداقل هر سه ماه یکبار در این جلسات، معلمان راهبردها و روشهایی را با یکدیگر به اشتراک می گذارند که از طریق ذهن-آگاهی به دانش آموزان کمک می کند تا بر اهداف یادگیری متمرکز بمانند.
ذهن-آگاهی یک رویکرد پیشگیرانه دراز مدت برای مشکلات است، نه یک روش واکنشی برای اقدامی سریع. معلمان علاقه‌مند میتوانند بسیاری از ابزارها، فعالیت‌ها، کتاب‌ها، رسانه‌ها و برنامه‌های رایانه ای مرتبط با ذهن-آگاهی را به صورت آنلاین پیدا کنند که بسیاری از آنها برای کودکان و محیطهای آموزشی طراحی شده‌اند. تمرین‌های تمرکز حواس ساده را می‌توان در شروع کلاس یا در طول روز انجام داد و دانش‌آموزان را برای لحظاتی بسمت تفکر و توجه به یک مورد خاص (مثل تمرکز بر تنفس ، یک عبارت، یک احساس و یا یک تصویر ) هدایت کرد.
مستقل از اینکه از چه ابزاری استفاده میشود، یک رویکرد ثابت و خردمندانه به ذهن-آگاهی میتواند احساس امنیت، سلامت روانی و جسمی، سلامت ذهن و جسم و برقراری ارتباط با دیگران را ایجاد کند. همانطور که یکی از معلمان مدرسه کراکت می گوید: “چگونه میتوانیم با این همه گرفتاری در این دنیا کنار بیاییم؟ باید به دانش آموزان یاد دهیم که چگونه با چیزهایی که نمی توانند کنترل کنند کنار بیایند.”
این تمرینات به دانش‌آموزان کمک میکنند بر کنترل خود و احساساتشان توانمند شوند تا شرایط لازم برای لذت بردن از یادگیری را مهیا کنند. همانطور که معلم دیگری در این خصوص گفت: «الان دانش آموزانی را دارم که وقتی به سمت کتابخانه یا ناهارخوری می‌رویم، میگویند:”من واقعا مدرسه را دوست دارم!”» اینچنین ابراز احساسات یکی از بهترین دلایل برای پیاده سازی ذهن-آگاهی در مدارس می باشد.
